GİRİŞ
Anavatanı Çin, Güneydoğu Asya ve Hindistan olan turunçgiller genel olarak tropik ve subtropik iklim alanlarında yetişebilmekte, sıcaklığın -4 ºC.nin altına düşmediği yörelerde ise ticari anlamda yetiştiriciliği yapılabilmektedir.

Ülkemizde, 2,3 milyon tona ulaşan narenciye üretimi Akdeniz ve Ege Bölgesinde, sahil kesimlerinde yetişmektedir. Ülkemizde elma ile üzümden sonra en fazla yetiştirilen ve aynı zamanda en çok ihracatı yapılan meyve turunçgildir. Ticari anlamda üretim incelendiğinde gerek Türkiye, gerekse dünyada portakallar, limonlar, mandarinler ve altıntoplar en çok üretimi yapılan türlerdir.

EKOLOJİK İSTEKLERİ

Turunçgil yetiştiriciliğini sınırlayan en önemli etken sıcaklıktır. Gerek düşük, gerek yüksek sıcaklıklar meyve verimliliği ve kalitesini olumsuz yönde etkilemektedir.
Hava sıcaklığı tehlikeli noktaya düşmediği halde meyilli arazi ve vadi içlerinde don zararı görülebilir. Soğuk hava; önünde engel bulunan yerlerde ve tabanlarda birikerek bir “don gölü” oluşturur. Soğuk havanın yığıldığı böyle arazilerde soğuk ve don zararı görülebilir.

Bitkilerin dona hassasiyetleri farklıdır. Bu durum;

• Tür şekillere
• Organlara
• Dokulara ve su kapsamlarına
• Donun süresine
• Ağacın beslenme su durumuna
• Toprak işlemesine
• Budamaya
• Hastalık ve zararlılara
• Bulundukları gelişme periyoduna

göre değişir.

 

 

Narenciye ağaçları 12-13º C de gelişmeye başlar. 25-26º C de en hızlı gelişme olur, 32º C den sonra yavaşlar ve 39º C de durur. Tomurcuk, çiçek ve küçük meyveler sırasıyla yanar. Yüksek sıcaklıkta aşırı su kaybı yaprakların ölümü ve meyve dökümüne neden olur. Aşırı rüzgar buharlaşmayı arttırır, meyveler kaba bünyeli, kalın kabuklu olur. Fidan dikiminden önce, bahçe kenarına, rüzgar kıranlar dikilmelidir. (Örn: Selvi) Oransal nem fazla ise hastalık ve zararlılar artar, az ise göbekli portakallarda, göbek kısmında dışa fırlama görülebilir. Yüksek sıcaklığa en fazla dayanan tür mandarinlerdir. Meyve renklenmesi için sıcaklığa gereksinim vardır. Satsuma en iyi kabuk rengini 15-20º C de alır.

Turunçgiller içinde soğuğa dayanımın türlere göre sıralanışı;

1. Üç yapraklı

2. Mandarin

3. Turunç

4. Portakal

5. Altıntop

6. Limon

Turunçgil ağaçlarının ve meyvelerinin soğuğa dayanımı farklıdır. Dayanıklılık oranları azdan çoğa doğru aşağıdaki gibidir.

 

Ağaçlarda Meyvelerde

Limon                                                 Limon

Altıntop                                               Mandarin

Portakal                                              Portakal

Mandarin                                            Altıntop

 

Limon -8 ºC’de, Portakal  -9 ºC’de, Mandarin ağaçları ise-12 ºC’de tamamen ölebilir.

Don zararı ağacın üzerindeki meyve yüküne göre değişir. Ürün fazla ise bitki, besin elementlerini daha fazla kullandığı için dayanma gücü azalır. Az verim yılında  ya da dinlenme dönemi içinde olan bitki  daha az zararlanır. Tam çiçekte oldukları dönem bitkiler daha hassastırlar.

Aşırı soğuk havalarda budama yapmamak gerekir. Yeterince sulanmamış  ya da geç sulanmış bahçelerle  taban suyu yüksek arazilerde tesis edilen bahçeler don zararından daha çok etkilenirler.

Hastalık ve zararlılar da direnci azaltan etmenler arasındadır.

Don zararı gövdelerde çatlamalara neden olur. Yapraklar ise kıvrılır, koyulaşır,yağlı görünüm alır, limonlarda aşağı doğru sarkar, erken dökülür. Meyvelerde kabuk beneklenir, dokular parçalanır, (limonlarda meyve içi boşalır ve bitki kaynar suya sokulmuş gibi görünüm alır.),meyve suyu çekilir,usare tulumcukları patlar, şeker oranı azalır.

Alınacak önlemler;

Bahçe sıcaklığının artırılmasını sağlayabilmek için Yağmurlama sulama, Rüzgar makineleri ve bahçe sobaları kullanılabilir.Dumanlama ve sislemeden yarar sağlanabilmesi için sıcaklığın -3ºC ile -4ºC den aşağı inmemesi gerekir.

 

TOPRAK İSTEKLERİ

Taban suyu seviyesi 1.5-2 m.nin altında orta bünyeli (kumlu-tınlı,killi-tınlı), gevşek, zengin, havadar,yapıda  ,su geçirgenliği iyi olan topraklar turunçgil yetiştiriciliği için uygundur. Ayrıca toprak PH’sı  5,5-6 olması idealdir.

Turunçgillerde emici köklerin %85-90 kadarı toprağın 0-90cm’lik katmanında bulunur.Genel olarak saçak kökler 5-120cm’de bulunur.

Turunçgil kökleri yatay olarak 7.5 metreye kadar yayılabilirler.Dikim öncesi en az 120 cm.ye kadar toprak örneği alınmalı ve sonucuna bakılarak uygunsa bahçe tesis edilmelidir.Eğim %3 ve daha fazla ise teraslama yapılabilir.

Topraktaki kireç miktarına mutlaka bakılmalı, çünkü kireç oranının %5’in üzerinde olması P, Fe gibi elementlerin alımını büyük oranda etkilemektedir. PH oranı 7’ den yüksek  ise Fe, Mn, Zn noksanlığına rastlanır.Toprağın organik madde oranı da su tutma kapasitesini artırdığı için önemlidir.

 

BAHÇE TESİSİ

Çok yıllık kültür bitkilerinin yetiştiriciliğinde gelecek 10-15 yılı kapsayan analizlere göre tesis kurulması uygundur.

Bahçe kurulurken;

-Toprak yapısı uygun olmalı. Çeşitlerin töleransları kirece karşı farklı olabilir.Ör.limon hassas, Rize töleranslıdır.

-Arazi çukur ve don tehlikesi olmamalı.

-Taban suyu 1.5 m.nin altında olmalı.

-Sürekli ve hakim rüzgar varsa mutlaka rüzgar kıran tesis edilmeli.

-Yüksek nispi nem olmalı,çünkü meyve kalitesi artar, usare miktarı yüksek olur.. Nemin az olması  haziran-temmuz aylarında küçük meyve dökümüne neden olabilir.

-Mümkünse (Özellikle kış ve ilkbahar donları yaşanan bölgelerde) bahçeler güney yamaçlara tesis edilmelidir.

-Turunçgil fidanlarının dikim aralıkları,tüm çeşitler dahil taç büyüklüğüne göre değişmektedir.Limon ve altıntopların 7x7m.(20 adet/da.),Portakal ve geniş taç yapan mandarinlerin 5x5 m. veya 4x6 m.(40-42 adet/da) ,küçük taç yapan mandarinlerin ise 4x3 m.(83 adet/da.) aralıkla dikilmesi uygundur.

-Bazı turunçgil çeşitlerinde kendine uyumsuzluk ve tozlayıcı gereksinimi vardır. Örneğin Minneola Tanjelo, Robinson ve Nova çeşitleri tozlayıcı istemektedir. Fremont, lee çeşidi bu amaçla kullanılabilir.

-Fidanlar Sertifikalı olmalı. Virüs ve virüs benzeri  hastalıklardan ari  ve nematodla bulaşık olmamalıdır.

-Bahçe tesis edilmeden önce yaz aylarında (temmuz,ağustos,eylül’de) dipkazan ile patlatmalıdır.

 

ANAÇ SEÇİMİ

 

İyi bir turunçgil anacının taşıması gereken özellikler;

1-Çok çekirdekli olması

2-Yörenin toprak ve iklim koşullarına dayanıklılık (Soğuklara en az kalem kadar dayanmalı)

3-Çeşitle iyi uyuşma

4-Hastalık ve zararlılara dayanıklılık

5-Bodurluk sağlaması

6-Verimliliği teşvik etmesi

7-Meyve kalitesinde artış sağlaması

8-Ağacın ömrünün uzatılması yönünde etkili olması istenir.

 

 

EN ÇOK KULLANILAN ANAÇLAR

 

 

1-TURUNÇ (Citrus aurantium)

-Tüm Akdeniz bölgesinde yaygın olarak kullanılır.

-Kolay çoğaltılır

-Kireçli topraklara dayanıklıdır.

-Tristeza (Göçüren) ve uçkurutan hastalıklarına duyarlıdır.

-Bazı limonlar ve satsuma mandarini ile iyi uyuşmaz.

-Cüceleşme, Gözenek virüs hastalığı ve kök boğazı çürüklüğü ‘ne dayanıklıdır.

-Ağır topraklarda gelişebilir,kazık kök eğilimi vardır.

-Turunç üzerine aşılı ağaçlar standart taç oluştururlar.

-Dona dayanımı iyidir.

 

2-ÜÇ YAPRAKLI(Poncirus trifoliata)

 

 

 

-Kış soğuklarına en çok dayanan anaçtır.

-Kök boğazı çürüklüğüne dayanıklıdır.

-Akdeniz iklim kuşağında sorunları vardır. Daha çok Karadeniz ve Ege kıyı şeridinde yaygındır.

-Limonlarla özellikle Kütdikenle uyuşması iyi değildir.

- Erken verim alınmasını sağlar.

-Cüceleşme hariç diğer virüs hastalıklarına dayanıklıdır.

-Kireçli ve tuzlu topraklara dayanamaz, kloroz başlar. Nematod’a da duyarlıdır.

-Portakal ve satsuma için uygun bir anaçtır.

-Bodurlaştırma özelliği vardır

 

ÜÇ YAPRAKLI X PORTAKAL MELEZLERİ

 

3-TROYER STRANJI

 

 

 

-Ağaçlar standart büyüklükte olur.Soğuğa dayanıklı ancak nematod ve kök boğazı çürüklüğüne duyarlıdır.

-Portakal (Washington, Moro), altıntop (Marsh seedlees, Red blush) ve mandarin (Özellikle Satsuma)  ve Lizbon limonuyla uyuşması iyi bilinmektedir.

-Kirece ve kuru topraklara üç yapraklıdan daha dayanıklıdır.

-Üzerine aşılı çeşitlerde Çinko ve Magnezyum noksanlığı görülebilir.

 

 

 

4-CARRİZO STRANJI

 

-Erkenci ve verimlidir.

-Kuraklık ve nematoda dayanıklıdır.

-PH:7,6’ya kadar dayanabilir.

-Üzerine aşılı mandarinlerde kalite çok iyi olur.

-Büyüme gücü Troyer’den daha fazladır.

-Göçüren, Kavlama, ve hastalıklarına dayanıklı , cüceleşmeye ise duyarlıdır.

-Tristeza’ya dayanıklılığı turunçtan daha iyi olduğu için turunca alternatif olarak kullanılmaktadır.

Özellikleri verilen bu anaçlar dışında FLAYİNG DRAGON isimli ümitvar, bodur bir anaç üzerinde çalışmalar devam etmektedir.

 

 

ÇEŞİT SEÇİMİ

 

WASHİNGTON  NAVEL :

 

 

-Genel olarak kasım-aralık aylarında olgunlaşır. Çekirdeksizdir.

-Meyve ağırlığı 200 –250 gram kadardır.-Puflaşma göstermez.

- Ağaç tacı yuvarlak ve orta büyüklüktedir.

- Orta erkenci, göbekli, sofralık portakallar içinde hem iç tüketim hem de ihracatta en çok talep gören portakal çeşididir.

-Kuru Madde % 11,31, asit oranı  % 1,31 dir. Ağaç tacı yuvarlak ve orta büyüklüktedir.

- Meyveler ağaçta uzun süre kalabilir. Muhafazaya uygundur.

- Depo ve taşınmaya uygundur

- Döllenmesine gerek yoktur.

 

NAVELİNA:

 

-En erkenci göbekli portakaldır. Ekim sonu hasada gelir.

-İhracat açısından çok önemlidir.

-Ağaçları güçlü bir yapıya sahiptir.

- Meyve ağırlığı 200 – 250 gramdır.

-Çekirdeksizdir.

-Kuru Madde % 11,2, asit oranı % 0,89 dur

-İç, olgunluğa kabuktan önce ulaşır.

-Newhall ile birlikte en erkenci çeşitlerdir.

 

NAVELATE :

-Geçci bir çeşittir.

-Meyve ağırlığı 140 – 200 gramdır.

-Meyveleri oval ve göbekli, çekirdeksizdir.

-Meyve tutumu düşüktür

-Ocak başı – Nisan ortasında olgunlaşır.

 

YAFA :

-Meyvesi hafif oval, 170 – 200 gram ağırlığındadır.

- Çekirdeksize yakındır. Puflaşma görülmez.

-Genel olarak ocak-şubat aylarında olgunlaşır.

-Periyodisiteye eğilimi vardır.

-Ağaç yapısı güçlüdür.

- Depoda muhafazaya ve taşınmaya uygun bir çeşittir.

 

 

VALENCİA :

-Geniş,yuvarlak taçlı geççi bir çeşittir.

- Peryodisite eğilimi vardır.

-Meyveler uzun süre ağaçta kalabilir,

-Hem sofralık hem de sanayi için uygun bir çeşittir.

-Muhafaza ve taşınmaya uygundur.

-Kuru madde %.11.5, asit oranı  %1.62 dir.

-Çekirdeksiz bir çeşittir.

-Meyveleri Nisan ayında olgunlaşarak temmuz ayına kadar ağaç üzerinde kalabilir.

Ayrıca iç pazara yönelik Yerli (Trablus, Kozan, Dörtyol) ve Kan (Moro, Tarocco) portakalı çeşitlerimiz bulunmaktadır.

 

MANDARİNLER

 

CLEMANTİN :

-Ağaçları orta büyüklükte, dalları dikensiz, soğuğa dayanıklı ve verimlidir.

-Depo ve taşınmaya elverişlidir.

-Meyveler basıkça, yuvarlak, bazen de  boyunludur.

-Olgunlaşma döneminden sonra yağan yağmurlar clemantin mandarininde puflaşmayı artırmaktadır.

-Genel olarak ekim ortasında hasada gelmektedir.

 

SATSUMA :

 

-Akdeniz Bölgesinde Rize diye bilinen bir çeşidimizdir.

-Soğuğa dayanıklı ve erkenci çekirdeksiz bir çeşit olup,  kireçsiz topraklarda daha iyi yetişir.

-Nem ister, ekim ayı içinde olgunlaşır.

-Peryodisiteye eğilimi azdır.

-Ülkemizde ihracatı en çok yapılan mandarin çeşididir.

 

FREMONT :

-Dalları dikensiz, erken meyveye yatar.

-Verimlidir, ancak peryodisite gösterir.

-Çok çekirdeklidir .

-Albenisi fazla, sık dikime uygundur.

-Hasat zamanı aralık-ocak aylarıdır.

-Olgunlaştıktan sonra 3 ay ağaçta kalabilir.

-Çok meyve tuttuğu zaman meyve seyreltmesi yapılması gerekir.

 

 

 

 

MİNNEOLA TANGELO :

-Ağaçları geniş taçlı, kuvvetli, yaprakları sivri uçludur.

-Meyveleri iri ve armudidir.

-Ağaçlar soğuğa dayanıklı ancak, meyveler duyarlıdır.

-Ocak-şubat ayında olgunlaşır.

-Altenaria citri (yanıklık) hastalığına çok duyarlıdır.

-Uygun tozlayıcı ister. Çekirdek sayısı tozlayıcı çeşide göre 7-12 arasında değişir.Dancy çeşidi tozlayıcı olarak önerilebilir.

 

 

LİMONLAR

 

 

İNTERDONATO :

 

-En erkenci çeşittir.

-Çekirdek sayısı 6-7 dir. Peryodisite eğilimli olup, eylül-ekim aylarında hasat edilir.

-Ağaçları orta güçlü ve dikensize yakındır.

-Hasat sırasında kabuk açık yeşildir. Meyve kabuğu sarartma için uygundur.

-Uçkurutana dayanıklıdır. En çok ihraç edilen limon çeşidimizdir.

 

KÜTDİKEN :

-Verimi yüksek, düzenli bir çeşittir.

-Hasadı kasım-şubat ayları arasında yapılır ve yaklaşık 9 ay depolanabilir.

-Meyve ucunda küçük bir meyve vardır.

-Uçkurutan ve zamklanmaya duyarlıdır. Kalın kabuklu ve çekirdek sayısı 10’ dur.

-Üstün kaliteli ve depoya uygun olması ihracata uygunluğunu artırmaktadır.

 

 

 

MEYER :

-Melez bir çeşittir.

-İnce kabuklu olduğu için, muhafazası uygun  değildir.

-İç pazara yönelik yetiştirilir.

-Meyve çok büyük, sarımsı, 8-10 çekirdekli, çok sulu ve gevrektir.

-Periyodisite göstermez.

-Eylülde ekşi, kışın tatlı limon gibi, ilkbaharda ise tatlı portakal gibidir.

 

 

 

 

 

 

 

ALTINTOPLAR( GREYFURTLAR)

 

STAR RUBY :

 

-Meyve eti ve kabuğu kırmızı ihracata uygun, aynı zamanda en kırmızı altıntop çeşididir.

-Çok sulu ve lezzetlidir.

-Kök çürüklüğü, güneş yanığı ve herbiside duyarlıdır.

-Dal yapısı çok sık ve çalı gibi olduğu için yetiştirilmesi oldukça zordur, meyvenin büyümesini engeller.

-Meyve hasadı kasım-aralık aylarında yapılır, meyvesi depolanmaya uygun değildir.

 

 

MARSH SEEDLESS :

 

-Beyaz, çok verimli, düzenli meyve veren, partenokarpiye eğilimi yüksek bir çeşittir.

-Altıntoplar içinde sıcaklık toplamına en fazla ihtiyaç duyan çeşit olduğu için Türkiye’de istenilen  kaliteyi yakalayamaz.

-Hasadı ocak ayı ortası ile mart ayı başında yapılmaktadır. Meyvesi uzun süre ağaçta kalır ve  muhafazaya  elverişlidir.

 

RED BLUSH :

 

-Dünyada en çok üretimi yapılan Altıntop çeşididir.

-Orta mevsimde, Marsh seedless’den önce olgunlaşır.

-Meyve eti pembe ancak meyve suyu beyazdır. Meyveler birbirine değdiği zaman yanak  yapar.

-Puflaşma ve periyodisite göstermez.

-Ağaçta uzun süre kalabilir ve 4 ay süreyle depolanabilir.

-Yüksek ve düzenli verim alındığı için ülkemizde de  en çok yetiştirilen çeşittir.

 

 

 

Genç Ziraat