Isırgangiller ailesine mensuptur. Ingilizce adi "Nettle", fransizca "Ortie" dir. Turkiye'de Isirgan adiyla bilinsede yorelere gore Dalan, Dalagan, Cizlagan, Cizgen, Dakirdak, Gidisken, Cincar, Gezgec, Sirgan gibi isimler alabilir. Oval seklinde kenarli tirikli koyu yesil yapraklari vardir. Hem disi hem erkek cicekleri ayni bitkide yada farkli bitkilerde bulubailir. Cok yillik bir bitkidir. Mayis'tan itibaren ciceklenmeye baslar. Ilkbahar yemek yapmak icin tam mevsimi, cicek actiktan sonra biraz acilasir. Yaprak ve saplarin uzerindeki minik dikenler formik asit ve yilan zehirine benzeyen enzimler tasir. Bu yuzden deriye dokundugunda kirmizi minik kasintili ve hafif acili lezyonlara sebep olur. Kolay cogalir, rizomlari ve tohumlari soguga dayaniklidir. Topraga degen saplar koklenir ve her yeri istila edebilir. Ancak bu bitki yalnizligi sevmez yakininda en az 30 bitki bulunmalidir diyordu bir kitapta. Istanbul'da balkonda yetistirdigim ciceklerin arasinda her seferinde nerden geldigini bir turlu anlayamadigim bir isirgan belirirdi. Seyrettigim bir belgeselde tropik ulkere ozgu bir tur dev isirgan insan ve hayvanlari oldurebiliyordu. Insanlik tarihi boyunca yiyecek, ilac ve bahce kulturunde kullanilmis bu bitkiye azicik isriyor diye haksizlik etmeyelim.
Roma'lilar ve Galya'lilar tarafindan sifali bitki olarak kullanilmistir. Ishal durdurucu, vucudu guclendirici, kan akisini hizlandirici, sut yapici, diuretik olarak bilinir. Prostat hastaliklari, romatizma, artrit ve ostroporoza karsi kullanilir, kanamalari durdurur, akneye karsi yararlidir. Karacigere ve mide ulserine tonik etkisi yapar. Sac dokulmelerinde kullanilir.
Bu cok lezzetli bitkiyi mutfaginizdan eksik etmeyin. Icinde cokca demir, C vitamini, magnezyum, silis, A vitamini bulunur. En iyi toplama zamani safaktan sonradir. Bitkinin yeni buyumus genc tepelerini yapraklariyla birlikte toplayin. Cicek actiktan sonra saplari kalinlasacak ve yapraklari nispeten acilasacaktir. Neler mi yapabilirsiniz? biraz patates, pirasa ile harika bir corba, krep icini doldurabilirsiniz. Kislere ve suflelere renk katar ispanak gibi bircok yerde kullanabilirsiniz. Pestosu olur. Taze tepeciklerini cig kullanip salata yapabilirsiniz. Turkiye'de bir cok yorede bulgur pilavina, boreklere katilir. Ege usulu zeytinyagi sarimsakla yiyebilirsiniz. Yuksek demir icerigiyle cocuk dostudur.
Hayvanlara yedirerek parazit ve hastaliklara karsi koruma saglayabilirsiniz. Tavuklarda yumurta uretimini arttirmak icin kullanildiginda basarili sonuclar alinmistir. Yuzlerce yildir isirgandan yapilan gubre suyu, potas ve oligoelementler acisindan zengin olup bitkilere azot saglamasinda yardimcidir. Dogal gubre olarak veyahut boceklere karsi kullanilir. Kotu toprakta yetistirilen ciceklerin rengini guclendirmek icin kullanilir. Isirgandan elde edilen klorofil yiyecek endustrisi tarafindan gida boyasi olarak kullanilir.
Isirgan bir cok efsane ve inanista yer alir. Isyankar bir bitki olarak bilinir. Cadilarin hic sevmedigi bu bitki demetini yataginizin yanina koyarsaniz cadilar uzak duracagi gibi nazara karsi etkili olduguna inanilir. Yanina bir dalda civapercemi koyarsaniz hortlaklari da kovalarmis!
Ekelojik tarimda yeri:
Yuzyillara organik tarimda kullanilan bur bitkiden elde edilen gubre suyunun dogaya zararli oldugu gereksesiyle uretimi ve satisi Fransa'da yasaklandi. Ciftciler ayaga kalkti ve karsi kampanyalar hala devam ediyor. Bocek ilaci ureten firmalarin son derece zararli ve dogada kaybolmayan ilaclari yerine kullanilan 100 yuz dogal isirgan dogaya nasil zararli olabilir? Zehirli ilac lobisi savasi tamamen kazanamadi. Isirgan gubre suyu satisi yasak ancak kurulan dernekler bu iksiri bedavaya dagitiyor ve cok ciddi kampanyalar var yasagin kalkmasi an meselesi.
Isirgan cayi ekolojik tarimda yada bahcelerde dort turlu kullanilabilir.
1-1 kilo isirgan 10 litre suyla karistirilip 12 saat bekletilir. Bu karisim bocek oldurucu olarak bitlere, akarlara, meyve kurtlarina (carpocapse) karsi puskurtme yonemiyle kullanilir. Sulandirilmasi gerekmez. Burada videosu var tik tik.
2-Fermentasyon yonteminde 1 kilo isirgan 10 lt suda 7 ila 10 gun arasi hava sicakligini durumuna gore bekletilir. Cikan su suzulur ve tohumlarin filizlenmesini cabuklastirmak ve bitkilerin bagisiklik sitemini guclendirmek icin kullanilir. Hazirladiginiz gubre suyunda ayrica sulandirmadan tohumlari 30 dk bekletin yada yuzde 20 isirgan cayi olacak sekilde su ekleyip sulandirmis karisimda bir gece bekletin. ( bir olcu isirgan cayi 4 olcu su dersek daha net olacak sanirim). Bazi ciftciler sulandirmadan bir kereye mahsus direk toprakta tohumun uzerine biraz dokuyor. Bitkileri guclendirmek icin sulandirilmis karisim( yine i olcek isirgan cayi 4 olcek su ) 15 gunde bir ilkbaharda bitkilerin topragina ve yapraklarina puskurtulebilirsiniz.
3-15 gune gecen bekletmelerde zararli otlari yok etmek icin sulandirilmadan kullanilabilir.
4-Ayrica kompstlara karistirrarak kompostaki organik maddelerin curumesini hizlandirir.Sulandirmak gerekmez.
5-Elma agaclarinda gelisen Oidium hastaligina karsi isirgan kokleri sasirtici derecede iyi sonuc veriyor. Cileklerin grilesmesi hastaliginda da ayni sekilde. 100 gr kok 24 saat 1 l suda bekletilip ayrica sulandirilmadan puskurtuluyor. Domateslerde beliren mildou hastaligina karsi kesin etkili.